دوران های سه گانه تربیت فرزند

دوران های سه گانه تربیت فرزند

امام صادق )ع) فرمودند: «کودک باید هفت سال بازی کند، هفت سال خواندن و نوشتن بیاموزد و هفت سال حلال و حرام (احکام الهی) را یاد بگیرد».

قَالَ أَبُو عَبدِ اللهِ (ع): «الْغُلامُ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنینَ وَ یَتَعَلَّمُ الْکِتابَ سَبْعَ سِنینَ و یَتَعَلَّمُ الْحَلالَ و الْحَرامَ سَبْعَ سِنینَ».

کافی، جلد ۶، صفحه ۴۷

نکته ۱: بازی نقش به سزایی در رشد اجتماعی، عاطفی، جسمی و ذهنی کودک دارد و به همین خاطر است که در این روایت و روایات بسیار دیگری، در دوره طلایی هفت ساله اوّل کودک، بر آزاد گذاشتن او نسبت به بازی کردن، تأکید فراوانی شده است.

برخی از آثار بازی در رشد اجتماعی کودک عبارتند از:

• ارتباط کودک با محیط بیرون و گسترش دنیای اجتماعی او.
• شکوفایی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت کودک.
• پرورش روحیّه همکاری،همیاری و مشارکت کودک.
• آشنایی کودک با رعایت اصول و مقررات.
• آموختن روش همانند سازی خود با بزرگسالان.
• آشنایی با مفهوم سلسله مراتب و تمرین رعایت آن.
• تجربه رقابت، شکست و پیروزی به صورت واقعی و ملموس.
• رهایی از ترس، کمرویی و خجالت بیهوده و قدرت ابراز وجود.
• آموختن و تجربه کردن حمایت از افراد ضعیف.

 

برخی از آثار بازی در رشد عاطفی کودک عبارتند از:

• ارضای غریزه برتری جویی کودک به روش صحیح.
• ابراز احساسات، عواطف، ترس ها و تردیدها، مهر و محبت، خشم و کینه و نگرانی ها و در نتیجه آرامش روانی کودک.
• کاهش تمایل کودک به جنگجویی و ستیزه گری.
• افزایش برون نگری کودک.

 

برخی از آثار بازی در رشد جسمی کودک عبارتند از:

• رشد هماهنگ دستگاهها و اعضای مختلف بدن کودک.
• تقویت حواس کودک.
• تخلیه و مصرف نیرو و انرژی بدن به بهترین شکل.
• آگاهی کودک به توانمندیهای فکری و و بدنی خویش.

 

برخی از آثار بازی در رشد ذهنی کودک عبارتند از:

• تأثیر در یادگیری زبان.
• تأثیر در رشد هوشی.
• آشنایی کودک با مفاهیم ساخت، فضا و شکل.
• تقویت رفتارهای هوشمندانه کودک.
• فراهم شدن موقعیت استفاده کودک از قوه ی تخیل خود.
• فراهم شدن زمینه ی بهتر برای تفکر کودک.

نکته ۲: اصل آزادی کودک در انتخاب نوع بازی، اصلی است که در بسیاری از روایات بر آن تأکید شده است، امام صادق (ع) پدر و مادر را به مهلت دادن به کودک و آزاد گذاشتن او در شش سال اوّل توصیه نموده و می فرمایند: «أَمْهِلْ صَبِیَّکَ حَتَّى یَأْتِیَ لَهُ سِتُّ سِنِینَ ثُمَّ ضُمَّهُ‏ إِلَیْکَ‏ سَبْعَ‏ سِنِینَ‏ فَأَدِّبْهُ بِأَدَبِک» یعنی «تا شش سالگی به فرزندت مهلت بده، سپس هفت سال او را همراه خود نموده و از ادب خود به او بیاموز» (کافی، جلد ۶، صفحه ۴۷).

لذا پدر و مادر باید توجّه داشته باشند که اگرچه بازی، بستر مناسبی برای آموزش کودک نیز می باشد، ولی نوع گنجاندن مطالب آموزشی در بازی هایی که برای کودکان خود در نظر می گیرند، به گونه ای نباشد که از جذّابیّت بازی برای کودک کاسته و عملاً به یک کلاس آموزشی خسته کننده تبدیل شود.

نکته ۳: نوشتن فوائد بسیاری همچون حفظ تاریخ، ثبت و پیشرفت علوم، ثبت معاملات و قرار داد ها و با خبر شدن از اخبار سایر سرزمین ها دارد.

امام صادق (ع) در توحید مفضّل، صفحه ۷۹، به بیان فوائد نوشتن پرداخته و می فرمایند: «ای مفضّل، به نعمت هایی که خداوند به انسان ارزانی داشته بیاندیش، …، به نوشتن بیاندیش که با آن خبر های گذشتگان برای مردم این روزگار و خبر های مردم این روزگار برای آیندگان به بند کشیده می شود، کتاب های علمی و اخلاقی جاودانه می شوند، انسان معاملات و حساب هایی را که با دیگران داشته، ثبت می نماید و اگر نوشتن نبود، خبر های بعضی زمانها به زمان های دیگر نمی رسید و کسانی که از وطن خود به جای دیگری سفر می نمودند، از وطن خود بی خبر می ماندند، علوم مندرس شده و از بین می رفت، آداب و اخلاق نابود می شد و کارها، معاملات، دین و بسیاری امور دیگر مردم، مختلّ می گردید».

به عنوان نمونه، ننوشتن و ثبت ننمودن بدهکاری ها و معاملات مدّت دار مثل معامله نسیه یا سلف و پیش خرید، نا خود آگاه باعث فراموشی و گاه ظلم عمدی یکی از طرفین معامله نسبت به دیگری و بروز منازعات در جامعه و ایجاد شکاف میان مردم گردیده و انس، الفت، محبّت، اعتماد و نزدیکی میان آنها را به کینه، نفرت، دوری و بی اعتمادی تبدیل خواهد نمود که مهمترین علّت های عدم پیشرفت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی یک جامعه می باشد. خداوند متعال راجع به ثبت معاملات و بدهکاری ها از طریق نوشتن در قرآن کریم، سوره بقره، آیه ۲۸۲ می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا تَدایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى فَاکْتُبُوهُ وَ … لا تَسْئَمُوا أَنْ تَکْتُبُوهُ صَغیراً أَوْ کَبیراً إِلى‏ أَجَلِهِ ذلِکُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَقْوَمُ لِلشَّهادَهِ وَ أَدْنى‏ أَلاَّ تَرْتابُوا إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَهً حاضِرَهً تُدیرُونَها بَیْنَکُمْ …» یعنی «اى کسانى که ایمان آورده‏اید! هنگامى که بدهى مدّت‏دارى (به خاطر وام یا داد و ستد) به یکدیگر پیدا کنید، آن را بنویسید! … و از نوشتن (بدهىِ خود) چه کوچک باشد یا بزرگ، ملول نشوید (هر چه باشد بنویسید)! این، در نزد خدا به عدالت نزدیکتر، و براى شهادت مستقیم تر، و براى جلوگیرى از تردید و شک (و نزاع و گفتگو) بهتر مى‏باشد مگر اینکه داد و ستد نقدى باشد که بین خود، دست به دست مى‏کنید … ».

همچنین کمک به حفظ کردن مطالب، از فوائد کتابت می باشد، امام صادق (ع) می فرمایند: «بنویسید، زیرا تا ننویسید، مطلبی را حفظ نمی شوید» (کافی، جلد ۱، صفحه ۵۲).

نکته ۴: هم اصل نوشتن و هم آموزش آن به کودکان، در اسلام بسیار مورد سفارش قرار گرفته است. شیخ حرّ عاملی در مقدّمه وسائل الشیعه، صفحه ۵ می فرماید: «پیامبر اکرم (ص) در شرایطی به بعثت رسیدند که افرادی که در جزیره العرب توانایی نوشتن داشتند، بسیار کم بودند به حدّی که تعداد آنان در مکّه به عدد انگشتان دست نمی رسید.

حضرت پس از هجرت به مدینه، مسلمانان را به فراگیری هنر نوشتن و نگارش قرآن و حفظ آن تشویق می نمودند تا جایی که برخی از صحابه و یاران ایشان، به نگارش و کتابت قرآن شناخته می شدند. وقتی مسلمانان در جنگ بدر تعدادی از کفّار را اسیر نمودند که برخی از آنها نوشتن می دانستند، حضرت شرط آزادی آنان را آموزش خواندن و نوشتن به ده نفر از کودکان مسلمانان قرار داد».

در شرایطی که نوشتن در میان جامعه آن روز رایج و مورد توجّه عموم مردم نبوده است، توجّه ویژه پیامبر اکرم (ص) به این امر، نشان از ژرف اندیشی و آینده نگری دارد که ایشان را در میان جامعه خود، ممتاز و برجسته می نماید. امروزه در اثر آموزه های اسلام، اصل نوشتن و همچنین آموزش آن، نه فقط در میان مسلمانان که میان همه جهانیان به امری عادی بدل شده و الگو پذیری از رفتار پیامبر اکرم (ص) و آینده نگری ایشان اقتضا می نماید تا مسلمانان برای حفظ مطالب علمی، دینی و تاریخی و همچنین ارتباط با یکدیگر و دیگر ملل و ادیان، توجّه ویژه ای به شیوه های جدید نوشتن همچون لوح های فشرده، سایت های اینترنتی و شبکه های مجازی داشته باشند.

 

نکته ۵: یادگیری حلال و حرام، یکی از وظایف پدر نسبت به فرزندان خود می باشد که متأسّفانه امروزه به شدّت مورد غفلت واقع شده و متأسّفانه پدر امروزی، برای آموختن حلال و حرام الهی به کودکان خود، به اندازه زبان انگلیسی، کلاس های فوق برنامه و سایر امور، حسّاسیّت به خرج نمی دهد. پیغمبر اکرم (ص) این حالت غالب پدر های امروز را پیش بینی کرده و در حالی که به برخی کودکان می نگریستند، فرمودند: «وای بر فرزندان آخر‌الزمان از پدرانشان! عرض شد یا رسول الله از پدران مشرک آنها؟ حضرت فرمودند: نه، از پدران مؤمنشان که هیچ چیز از واجبات را به آنها نمی‌آموزند و اگر خود فرزندان پاره‌ای از مسائل دینی را فرا گیرند، آنها را باز می‌دارند و تنها به این قانع هستند که فرزندانشان متاع ناچیزی از دنیا بدست آورند! من از آنان نبوده و آنان نیز از من نیستند!». (مستدرک الوسائل، جلد ۲، صفحه ۶۲۵)

نکته ۶: آموزش اصل اعتقاد به شیعه و همچنین اثر گذاری گناهان در آینده زندگی دنیوی و اخروی بشر به فرزندان، پیش نیاز آموزش اموری است که در مذهب شیعه به عنوان حلال و حرام الهی مطرح می شوند، زیرا فرزندی که به اصل شیعه اعتقادی ندارد یا آنکه به تأثیر گذاری گناهان در آینده دنیا و آخرت خویش معتقد نیست، نمی تواند انگیزه ای برای فرا گرفتن حرام و حلال الهی داشته باشد، لذا امام صادق (ع) می فرمایند: «بَادِرُوا أَوْلَادَکُمْ بِالْحَدِیثِ قَبْلَ أَنْ یَسْبِقَکُمْ إِلَیْهِمُ الْمُرْجِئَهُ» یعنی «قبل از آنکه مُرجِئِه (برای تشویش ذهن فرزندانتان) از شما پیشی گیرند، به آنها احادیث ما اهل بیت را بیاموزید».

کلمه مُرجِئه از مادّه ارجاء به معنای به تأخیر انداختن و یا امید وار کردن بوده و نام دو مذهب منحرف می باشد: یکی کسانی که معتقدند فرد اگر ایمان داشته باشد، گناهان به او ضرری نمی رساند و دیگری گروهی که بر خلاف شیعه، خلافت امیر المؤمنین (ع) را به تأخیر انداخته و بعد از ابوبکر، عمر و عثمان، قائل به خلافت ایشان هستند.

در صورت اوّل حضرت می خواهند بفرمایند پیش از آنکه مُرجِئه، فرزندان شما را نسبت به حلال و حرام الهی و عواقب گناه، گمراه نموده و به دروغ به آنها بگویند که ایمان برایشان کافی است و نیازی به رعایت حلال و حرام الهی نیست، به آنان احادیث ما را آموخته و آنها را بیمه نمایید. متأسّفانه، امروزه نیز اگرچه این گروه فاسد تابلو و تشکّلی در جامعه ندارند، ولی افکار آنها در میان بسیاری از نوجوانان، جوانان و حتّی بزرگسالان رسوخ کرده و به آن معتقد هستند، همانها که می گویند دل باید پاک باشد و به این بهانه، دست به هر گناه و عمل ناشایستی می زنند!

و امّا در صورت دوّم حضرت می خواهند بفرمایند پیش از آنکه مُرجِئه، باعث تردید فرزندانتان در حقّانیّت شیعه شوند، به آنها احادیث ما راجع به حقّانیّت شیعه را بیاموزید و آنها را بیمه نمایید.